De Poutsma Familie
stamboom en andere informatie
stamboom en andere informatie
DE WOUDKLANK, donderdag 7 Maart 1991 door Hans de Jong
Geesje Poutsma is het eerste kind van de Gorredijkster hoofdonderwijzer lzaak Poutsma, Ze werd op 27 februari 1849 in Follega geboren en verhuisde Op haar 5e levensjaar naar Gorredijk. Haar vader geeft haar en de zeven kinderen, die nog volgen, alle op zo'n bijzondere wijze muziekles, dat zij vocaal en instrumentaal ver boven anderen uitsteken. Geesje vooral het helemaal. Ze bezit een erg mooie stem en is een bijzonder pianiste. Muziekleer en geschiedenis worden bij haar studies ver mogelijk uitgediept. Ze werkt erg hard en houdt nauwelijks tijd over ontspanning. Wanneer zij zich op 25-jarige leeftijd als muzieklerares in Leeuwarden vestigt betekent dat voor de muziekontwikkeling in de Friese hoofdstad een gouden tijd. Ze stoomt ettelijke leerlingen klaar voor de conservatoria, leidt koren, solisten en muziekuitvoeringen en vindt bovendien nog tijd zelf te componeren, Het dag en nacht fanatiek bezig zijn met haar beroep eist zijn tol. Ze wordt ziek en kan in haar latere jaren slechts passief mei de door haar zo bewonderde Muze bezig zijn. In 1917 overlijdt in Amsterdam Geesje lzaaks Poutsma: voor zover bekend de muzikaalste figuur die -zij hel vanaf haar 5e levensjaar- ooit in onze veenkolonie heeft gewoond.
Concert zangeres Geesje Poutsma. In 1868 behaalde zij als eerste vrouw haar onderwijzersdiploma. Zij studeerde zang bij Seyffert in Den Haag en later piano bij Jourdon in Brussel. Vanaf 1875 piano- en zanglerares in Leeuwarden. Tot 1888 trad ze vele malen in het openbaar als zangeres, terwijl ze als dirigente van het Leeuwarder dameskoor mocht samenwerken met de destijds beroemde bariton Jos Orelio in 1886 en 1888. Geesje was lange jaren zanglerares aan de middelbare school voor Meisjes in Leeuwarden. In 1917 overleed ze.
Dat er heel wat. Bijzonderheden over haar loopbaan bekend. zijn, is de verdienste van haar nicht: tantezegger Elizabeth Geesje de Haan, een van de twee dochters van Albertina Poutsma, de 5-jaar Jongere zuster van Geesje, die getrouwd was met de Gorredijkster koopman Jan Foppes de Haan.
Elizabeth Geesje de Haan voltooit en bewerkt namelijk de autobiografie, die haar illustere tante in 1908 onvoltooid liet liggen. Elizabeth Geesje, die in 1939 als directrice van de Gemeentelijke Kweekschool tot Opleiding van Onderwijzeressen bij het Voorbereidend Onderwijs in pen Haag met pensioen is gegaan, brengt bedoeld schriftuur in haar 76e levensjaar tot stand
"Bij het doorlezen van haar aantekeningen werd ik weer zo gegrepen door dit leven met zijn felle licht en donkere schaduwzijden, dat ik meende alsnog deze kleine, zij het zeer verlate biografie te moeten schrijven", zegt Elizabeth Geesje inleidend.
Zij bewonderde vooral baar sterk gevoel van verantwoordelijkheid, het doordrijven van een vastgesteld plan en het willen bereiken van een in haar ogen gerechtvaardigd doel, en haar karaktervastheid, wils. en werkkracht.
Nog als schoolhoofd in Follega koopt vader lzaak een oude vierkante piano. Hij oefent daar zo driftig op, dat hij -eenmaal in Gorredijk- vlotweg organist wordt en al zijn kinderen achtereenvolgens niet alleen de eerste beginselen van pianospel (de jongens ook viool) bijbrengt, maar hun prestaties ook tot vrij grote hoogte opvoert. Op het punt van 'op-het-eerste-gezicht-lezen', het treffen bij zang, het begrijpen van muziek -in de hoofdzaak van de klassieken- waren zij later zelfs academisch gevormde ver vooruit.
Geesje heeft een krachtige, mooi getimbreerde sopraanstem. Als jong meisje moet zij steeds in de koren, die haar vader leidt en ook bij het orgelspel de solo zingen en bij moeilijke overgangen steun verlenen bij de sopranen of alten. Als ze 15 jaar is en er in Gorredijk dank zij haar vader op literair en muzikaal gebied een bloeiend leven is ontslaan, zingt zij op een Nutsavond samen melde muzikale rijksontvanger Habbema onder meer duetten uit 'Die Schöpfung' van Haydn. Toen Geesje zeventien was, ging ze eens logeren bij ontvanger Habbema en diens zuster. Maar daarvoor was eerst wel toestemming nodig van haar ouders. Streng opgevoed als ze was, mocht ze niet allèèn een avond gaan musiceren. Een van haar zusters moest mee. Nadat ze met Habbema vierhandig op de piano Beethoven-symfonieën had gespeeld, moest ze -zo luidde de ouderlijke instructie- het gezelschap verlaten. Dat gebeurde echter niet voordat ze het in die dagen zeer in zwang zijnde 'Enfant égaré' (letterlijk: verdwaald kind) had gezongen. De dame werd er door gepakt dat ze in extase uitriep: 'Wat prachtig! Wal een bravoure!' Met tranen in de ogen moet ze toen gezegd hebben: "Kind, je moet eens in Leeuwarden komen zingen!" Maar vader en moeder Poutsma bleven op dat stuk van zaken nuchter. Ook Geesje zelf liet zich niet afbrengen van haar eerste doel: de studie voor hulponderwijzeres afmaken.
Hard werken was het parool in het Poutsma-huis aan de Molenwal. Het waren bepaald geen zonnige onbezorgde jaren. Want:
van 7 tot 8 uur 's morgens Franse lessen,
van 8 tot 9 uur piano studeren, dan naar school,
van 12 tot 1 uur elke dag quatre-mains (= vierhandig pianospel) spelen, daarna weer naar school, later de naaischool,
van 4 tol 5 uur lessen met kwekelingen van haar vader,
van 7 tot 8 uur avondschool,
van 8 tot 9 uur zangschool,
van 9 tot 10 uur huiswerk,
Op den duur kwam r wel enige verandering in deze dagindeling, nadat zij op bijna 13-jarige leeftijd van school was genomen om huishoudelijk werk te doen. Haar moeder kreeg toen nog een baby:Jakob, later landelijk bekend door zijn Onderwijsinstituut Poutsma.Maar moeder Elizabeth Poutsma-Kroeze stond haar, flink als zij was, ten koste van haar zelf, zo veel mogelijk tijd af voor studie en ontwikkeling. Want alle lessen met de kwekelingen in de L.O.-vakken gingen door, ook die in de moderne talen en vrouwelijke handwerken. Verder natuurlijk de studie:piano en zang.Het gebeurde wel dat midden in de huiselijke bezigheden, zoals het stijven den strijken van boorden, pa Poutsma Geesje- haar handen nog vol stijfsel- bij de arm nam opdat zij op het vastgestelde uur, van 12 tot 1, quatre-mains zou kunnen spelen.
Het kan niet uitblijven... Op een zeker moment wordt Geesje uitgenodigd in Leeuwarden op een concert te komen zingen. Mevrouw Habbema blijkt hoog te hebben opgegeven over haar stem en talenten. Vader Poutsma schrijft echter dat zijn kind zingt zoals de natuur bet aangeeft, zonder enige scholing dus, en dat bij baar daarom niet aan kritiek wil blootstellen. Maar de directeur van het Concertbureau 'Amicitia' laat zijn 'prooi' niet los. Geesje dus wel degelijk naar de Friese hoofdstad. Haar zingen wordt een groot succes. Na een paar dagen is ze weer in de veenkolonie terug. Haar prestaties hebben echter zo'n indruk gemaakt, dat ze in de er op 'volgende winter opnieuw een uitnodiging krijgt en dan grote aria's mag zingen. Nog maar achttien jaar jong laat ze de hoge C prachtig door de zaal klinken. De toehoorders zijn laaiend enthousiast. Maar ook nu wordt de oorspronkelijke doelstelling niet uit bet oog verloren en in 1868 is zij de eerste vrouw in Friesland, die de akte:van hulponderwijzers behaalt.
Mejuffrouw Plaat komt in beeld. Ze is directrice van een meisjeskostschool in Leeuwarden. Geesje wordt aangesteld als leerling-secondante. Als secondante (hulponderwijzeres) kan niet, omdat haar Nederlands te veel te wensen overlaat. Als mejuffrouw Plaat en onder meer jonkheer P J.J. van Eysinga haar ouders voorstellen hun dochter als concertzangeres te doen opleiden, stuit dit op veel weerstand Pas na lang wikken en wegen gaan pa en ma overstag. Na een halfjarig verblijf in Leeuwarden gaat zij zang en piano studeren op de koninklijke Muziekschool in Den Haag. In de kost bij de familie Becht is zij in een zeer beschaaft milieu, waar ze in feite een tweede opvoeding geniet en heerlijke momenten beleeft. Onder haar leiding worden muzikale avonden en recitals opgevoerd. Als waardering zingt men haar op de melodie van " Die wacht am Rhein' vierstemmig toe
'Ons barst het hart van dankbaarheid
van vriendschap en erkentelijkheid
Voor een uit Friesland maagdekein
Voor Geesje onze directein.'
Na 3½ jaar krijgt ze eervol ontslag met diploma's voor solozang solopiano en theorie compositieleer: een zeldzaamheid in die dagen en ook later nog wel.
In 1873 gaat ze in Leeuwarden wonen in een kamer van het buis van pettenhandelaar Selle, de vader van Matta Hari. Jonkheer Van Eysinga heeft een piano met tabouret (stoeltje zonder leuning) laten brengen. Geleidelijk aan krijgt ze het zo druk, dat de eigen studie in het gedrang komt. Door de vele leerlingen wordt van haar ijzersterk lichaam te veel gevergd en ook het véle uitgaan in de zeer gegoede kringen doet er geen goed aan. En zo staat Geesje midden in het volle en voor haar zo aantrekkelijke leven. Lesgeven van 's morgens negen uur tot half elf in de avond. Hollend van de ene leerling naar de andere. Als ze om 3 uur 's middags op de H.B.S. voor meisjes moet zijn voor zangles, komt ze half 3 thuis om wat koud eten uit een bus van het hotel in alle haast door te slikken. Tussendoor worden avondjes gearrangeerd. Met vakanties thuis aan de Molenwal spijkert ze ook nog haar broers en zussen muzikaal bij. In de zomer van 1883 wordt zij ziek, vermoedelijk door overspanning. Dikke benen beletten haar elite beweging. Ze wordt in een wagentje voortgeduwd. Haar dokter stuurt haar voor een kuur eerst naar Bentheim, daarna Kleef, maar baat vindt ze hier niet bij. Integendeel. Het bericht dat haar jongste broer Aldert overleden is, grijpt haar zo aan, dat ze nadien nooit meer in bet openbaar zal zingen. Maar herstel komt uiteindelijk toch. Lessen buitenshuis worden niet meer gegeven. Ook de directie van het Leeuwarder Dameskoor -ze leidde het van 1880 tot 1890- moet ze opgeven. Wel blijft ze leerlingen klaarmaken voor binnen_ en buitenlandse conservatoria. Van haar composities zijn alleen uitgegeven 'Vier liederen voor sopraanstem' opgedragen aan onder meer haar jongste zuster Henderica. Financieel geheel onafhankelijk koopt ze in 1893 een herenhuis op het Zaailand (Wilhelminaplein). In die prachtige woning regelt haar vriendin Helena Lobry-van Troostenbrug de Bruyn de huishouding, ontvangt familie en gasten, arrangeert avondjes met bekende artiesten, die dank zij de gulle jonkheer Van Eysinga herhaaldelijk in Leeuwarden optreden. Samen met Helena bezoekt ze onder meer de 'Bayreuther Festspiele'. Bij de herdenking van het 25-jarig jubileum hebben oud-leerlingen en leerlingen.haar een prachtig portret in brons van koningin Wilhelmina en een borstbeeld van de componist Wagner, vervaardigd door Pier Pander, cadeau gedaan.
De laatste fase van haar leven is nogal deprimerend. Wel wordt haar bij haar 4O-jarig jubileum in 1913 een kostbaar album met diverse namen van de Friese adel aangeboden, maar haar gezondheid laat veel te wensen over Haar eigen conditie wordt er niet door bevorderd en bepaald negatief is de uitwerking van de definitieve verwijdering met haar vriendin Helena. Het huis in Leeuwarden wordt verkocht en Geesje gaat in Amsterdam wonen- tekenend..-in de omgeving van het Concertgebouw. De laatste maanden van haar leven slijt ze in een inrichting voor ziekenverpleging in het Vondelpark.
Elizabeth Geesje de Haan: "Toen de familie werd opgeroepen, vonden mijn moeder (Albertina de Haan-Poutsma) en ik haar stervende". Haar kapitaal wordt gedeeltelijk bestemd voor een stichting, die studerende meisjes financieel verder helpt bij de studie, bekend geworden als het 'Geesje Poutsma-Leen', dat nog steeds bestaat.
"Toen na de crematie op 4 augustus 1917 in Westerveld haar testament geopend werd, bleek uil de schenking van min of meer belangrijke legaten aan familieleden, dal zij niet alleen de Muzen, maar ook de Mensen had willen dienen", besluit Elizabeth Geesje de Haan.